از طریق واتساپ با ما در تماس باشید

میتوانید برای مشاوره رایگان از طریق واتساپ با ما در ارتباط باشید.

کلیک کنید

پرسشنامه چیست؟ این سؤال بسیاری از صاحبان کسب‌وکار و هر مجموعه‌ای است که با تعداد مشتری، کارمند و خلاصه افراد دیگر سروکار دارد. پرسشنامه، یکی از ابزارهای تحقیقی است که شامل مجموعه‌ای از سؤالات یا شکل‌های دیگر روش‌های جمع‌آوری اطلاعات است. این قالب، یکی از مهم‌ترین ابزارهای بازاریابی، مارکت ریسرچ و نظرسنجی از مشتری است که به مقاصد مختلفی ازجمله افزایش سود، بهبود رابطه با مشتریان، توسعه و طراحی محصول و غیره استفاده می‌شود.

در این مقاله، تلاش می‌کنیم مفهوم و کارکرد و اهمیت پرسشنامه را تشریح کرده و ضمن مرور انواع آن به مراحل پیاده‌سازی و طراحی یک پرسشنامه مفید بپردازیم. درصورتی‌که نظر مخاطبان، همکاران و به‌طورکلی افرادی که با آن‌ها سروکار دارید برایتان مهم است، مطالعه این مقاله می‌تواند شما را با یکی از اصول ارتباطی با آن‌ها آشنا کند.

پرسشنامه یک ابزار تحقیقی است که شامل مجموعه‌ای از سؤالات یا انواع دیگر دستورات است و هدف آن جمع‌آوری اطلاعات از پاسخ‌دهنده یا نظردهندگان است. پرسشنامه معمولاً ترکیبی از سؤالات پایان بسته و سؤالات باز است. پرسش‌های باز و طولانی به پاسخ‌دهنده این توانایی را می‌دهد که افکار خود را به تفصیل بیان کند. پرسشنامه های تحقیقاتی در سال 1838 توسط انجمن آمار لندن تهیه شد. داده‌های جمع‌آوری‌شده از پرسشنامه می‌تواند از نظر ماهیت، هم کیفی و هم کمی باشد.

کاربرد پرسشنامه

پیش از هر چیز، لازم به ذکر است که پرسشنامه شکل کلی‌تر نظرسنجی است اما می‌تواند لزوما شامل نظرسنجی نباشد. از مهم‌ترین کارکردهای پرسشنامه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• جمع‌آوری اطلاعات از مخاطبان تحقیق در کوتاه‌ترین زمان
• کاهش احتمال ریسک در سرمایه‌گذاری‌ها یا به‌طورکلی تصمیمات
• کاهش احتمال نتیجه‌گیری‌های بر پایه پیش‌فرض
• جمع‌آوری مجموعه‌ای از داده‌های قابل تجزیه‌و‌تحلیل و قابل‌اعتماد
• افزایش برندآگاهی و تقویت تصویر برند برای کسب‌وکارها
• افزایش ارتباط مؤثر با مشتریان و مخاطبان
• پیش‌بینی درست آینده
• یافتن راه‌حل‌های سریع و خلاقانه بدون نیاز به صرف هزینه برای استخدام نیرو

مزایای پرسشنامه چیست؟

درحالی‌که شاید راه‌های دیگری هم برای جمع‌آوری اطلاعات در خصوص مخاطبان، بازار و به‌طورکلی تحقیق وجود داشته باشد؛ چرا باید از پرسشنامه استفاده کنیم؟ در ادامه، مهم‌ترین مزایای پرسشنامه را بررسی می‌کنیم.

پرسشنامه؛ یک راه‌کار عملی

پرسشنامه، محقق را قادر می‌سازد که به‌صورت استراتژیک با مخاطبان هدف خود ارتباط برقرار کرده، پرسش‌هایش را مدیریت کند و اهدافش را پیش ببرد. این روش، یکی از قابل‌اجراترین روش‌ها برای به دست آوردن اطلاعات از جامعه هدف است.

هزینه پایین

به دست آوردن حجم زیادی از اطلاعات به روش‌های دیگر، نیازمند صرف هزینه بسیار بیشتر نسبت به پرسشنامه است. این در حالی است که امروزه از طریق پلتفرم‌های رایگانی مانند وب‌سایت‌ها، شبکه‌های اجتماعی و ایمیل می‌توان اطلاعات بسیاری از مخاطبان دریافت کرد.

سرعت بالا

به‌ویژه با رشد تکنولوژی، ابزارهای توزیع و دریافت پرسشنامه نیز توسعه یافته‌اند. اما حتی در روش‌های تلفنی و کاغذی نیز سرعت جمع‌آوری حجم بالای اطلاعات نسبتا بالاست. دلیل اصلی این موضوع این است در بسیاری از موارد، نیازی به حضور در کنار پاسخ‌دهنده هنگام پاسخ‌گویی نیست و می‌توان در زمان مقرر، پرسشنامه‌ها را جمع‌آوری کرد.

بااین‌حال با استفاده از روش‌های آنلاین، ابزارهای تجزیه‌وتحلیل با سرعت بیشتری می‌توانند نتایج کمی و کیفی را در اختیار محقق بگذارند.

مقایسه پذیری

مقایسه‌پذیری پرسشنامه چیست؟ این قابلیت سبب می‌شود که بتوان نتایج به‌دست‌آمده از یک تحقیق را با نتایج تحقیقات دیگر مقایسه کرد. مقایسه‌پذیری برای تحقیقاتی که به‌صورت روتین انجام می‌شوند، اهمیت به سزایی دارد. همچنین می‌توان نتایج دو نظرسنجی در زمینه‌های متفاوت را با هم در تحقیقی جداگانه به کار برد یا با هم ترکیب کرد.

به‌عنوان‌مثال، نتایج تحقیق از مشتریان در خصوص یک محصول و نیز نظر کادر تولید، درباره سختی‌های تولید آن می‌توانند در تصمیم‌گیری در مورد تولید، مؤثر باشند.

استانداردسازی

کار طراحی انواع پرسشنامه یک بار انجام می‌شود؛ اما می‌توان از آن بارها و بارها استفاده کرد. درواقع، می‌توان یک استاندارد ثابت را با تعداد و انواع مشخصی از سؤالات در نظر گرفت و آن را تا جای ممکن و بدون نیاز به پرداخت هزینه‌های مجدد به کار برد.

سهولت در پاسخ

اما مزیت‌های مهم برای پاسخ‌دهنده پرسشنامه چیست؟ پنهان ماندن هویت، اولین مزیت مهم است. به‌این‌ترتیب، او می‌تواند نظر واقعی خود را ابراز کند. امری که نتایج نظرسنجی را نیز قابل‌اطمینان‌تر می‌کند. مزیت مهم بعدی نیز این است که پاسخ‌دهنده در بیشتر موارد می‌تواند در مکان و زمانی که خودش راحت است به سؤالات پاسخ دهد و زمان کافی نیز برای این کار در اختیار خود دارد.

ویژگی‌های یک پرسشنامه خوب

مهم‌ترین شاخصه‌های کیفی پرسشنامه چیست؟ اولین شرط عملکرد درست پرسشنامه و مفید واقع‌شدن آن این است که با اهداف تحقیق سازگار باشد. به‌طورکلی، پرسشنامه‌های کیفی باید به مقاصد اکتشافی و پرسشنامه‌های کمی برای کمک به رد یا قبول یک فرضیه طراحی می‌شوند. بااین‌حال، همه انواع پرسشنامه باید دارای برخی ویژگی‌ها باشند.

• طراحی یکنواخت. پرسشنامه‌هایی که به افراد یک گروه هدف داده می‌شوند باید همگی یکسان باشند. این یکسان‌سازی، سبب سهولت تجزیه‌وتحلیل و دریافت نتیجه می‌شود.
• عدم محدودیت در پاسخ برای اهداف کیفی. این ویژگی به‌خصوص در مورد پرسشنامه‌های کیفی صدق می‌کند. پاسخ‌دهنده نباید هیچ محدودیتی در پاسخ به این سؤالات داشته باشد.
• ساختاریافتگی برای اهداف کمی. منظور از پرسشنامه ساختاریافته ، پرسشنامه‌ای است که سؤالات آن هدف مشخصی را از ابتدا تا انتها دنبال می‌کنند. درواقع، سؤالات مطرح‌شده از سمت باز یک قیف و به‌صورت کلی شروع شده و تلاش می‌کنند در انتها به نتایج خاص‌تری برسند.

لازم به ذکر است که یک پرسشنامه ساختاریافته معمولا به ترتیب از سؤالات زیر تشکیل می‌شود:

• سؤالات غربالگری
• سؤالات گرم کردن (Warm-up)
• سؤالات انتقالی
• سؤالات پرشی
• سؤالات چالشی
• سؤالات طبقه‌بندی‌شده

به‌عنوان‌مثال، یک پرسشنامه انگیزه و تجربه می‌تواند ابتدا سؤالات جمعیت‌شناختی یا غربالگری در خصوص جنسیت و سن مخاطب را مطرح کرده و در انتها از او بپرسد که چه مقدار زمان را برای خرید از برند موردنظر صرف کرده است.

انواع پرسشنامه ازنظر ماهیتی

انواع پرسشنامه چیست؟ به‌طورکلی و فارغ از اینکه روش اجرای پرسشنامه چه باشد این روش جمع‌آوری اطلاعات شامل دو نوع کلی زیر است که قبلا نیز تقریبا به آن‌ها اشاره کرده‌ایم.

• پرسشنامه ساختار‌یافته یا کمی. این نوع از پرسشنامه برای تحقیقات کمی مناسب است. طی آن، اطلاعات دقیق و عمدتا عددی جمع‌آوری می‌شوند. این نوع پرسشنامه برای تحقیقات رسمی و دانشگاهی مؤثر بوده می‌تواند داده‌های انباشته‌شده قبلی را نیز بررسی کند. اثبات یا عدم اثبات یک فرضیه، هدف اصلی یک پرسشنامه کمی است.
•  پرسشنامه غیرساختاریافته یا کیفی. این نوع پرسشنامه به دنبال رسیدن به نتایج کیفی است. ساختار این پرسشنامه مانند سؤالاتش بازتر بوده و می‌توان در طول آن، سؤالات کمی را نیز به‌صورت زیرشاخه سؤالات کیفی مطرح کرد. این روش برای موضوعات عمومی و کلی، بهترین گزینه برای تحقیق است.

روش های به اشتراک گذاری پرسشنامه

پرسشنامه را می‌توان به روش‌های مختلفی در اختیار مخاطبان قرار داد که مهم‌ترین آن‌ها را در ادامه بررسی می‌کنیم.

پرسشنامه آنلاین

پرسشنامه آنلاین چیست؟ این پرسشنامه از طریق وب‌سایت یا ایمیل یا سایر پلتفرم‌های اینترنتی منتشر می‌شود. این روش، مقرون‌به‌صرفه‌ترین، سریع‌ترین و راحت‌ترین روش تحقیق هم برای مجری تحقیق و هم برای پاسخ‌دهنده است. برای طراحی پرسشنامه آنلاین می‌توانید از وب‌سایت‌های فرم‌ساز آنلاین یا نظرسنجی آنلاین استفاده کنید. همچنین برای سهولت کار می‌توانید از نمونه پرسشنامه آنلاین نیز استفاده کنید.

پرسشنامه تلفنی

این روش برای انجام تحقیق از یک گروه خاص و شناخته‌شده که با سازمان رابطه‌ای نسبتا طولانی داشته‌اند، مناسب است. هزینه این روش نسبتا بالاست و دقت اطلاعات آن نیز پایین‌تر است. همچنین، حجم اطلاعات جمع‌آوری‌شده نیز در یک بازه زمانی مشخص، نسبت به روش آنلاین، پایین‌تر است.

پرسشنامه حضوری

این روش را معمولا سازمان‌ها و مؤسسات دولتی به کار می‌گیرند. برخی نیازها مانند معاینه بدنی یا نیاز به بررسی مدارک هویتی ازجمله دلایلی هستند که این روش را هنوز زنده نگه داشته‌اند. پرسشنامه حضوری، هزینه‌بر و کند است؛ بااین‌حال برای انجام پرسشنامه ساختاریافته نسبت به نوع کیفی، بهتر است.

پرسشنامه پستی

این روش بیش از بقیه روش‌ها در حال کنار گذاشته شدن است؛ بااین‌حال، برخی شرکت‌ها که با مشتریان خود سال‌هاست رابطه دارند، همچنان از آن استفاده می‌کنند. از مزایای آن این است پاسخ‌دهنده، فرصت کافی برای پاسخ‌گویی دارد؛ اما احتمال اینکه اساسا پرسشنامه را پر نکند یا ارسال نکند زیاد خواهد بود.

انواع پرسش ها در پرسشنامه

اما انواع سوال برای نظرسنجی چیست؟ به‌طورکلی سؤالات نظرسنجی‌ها و پرسشنامه‌ها به انواع زیر تقسیم می‌شوند.

• پرسش باز؛ که در آن‌ها پاسخ‌دهنده به‌صورت کیفی و مطابق با تجربه و نظر شخصی‌اش پاسخ می‌دهد.
• پرسش دوگزینه‌ای. که معروف‌ترین شکل آن، سؤالات بله و خیر است.
• پرسش چندگزینه‌ای. که در آن‌ها پاسخ‌دهنده می‌تواند یک یا چند پاسخ را انتخاب کند.
• پرسش مقایسه‌ای. که در آن‌ها درجه اهمیت پاسخ‌های ارائه‌شده به شکل‌های مشخصی توسط مخاطب مشخص می‌شود. پاسخ به این سؤالات می‌تواند بر روی یک نمودار، شکل و غیره صورت بپذیرد.
• پرسش تصویری. در این سؤال به‌جای گزینه به پاسخ‌دهنده، گزینه‌هایی تصویری ارائه می‌شود که یک یا تعدادی از آن‌ها را می‌تواند انتخاب کنید. مزیت این روش، افزایش سرعت پاسخ‌گویی است.

لازم به ذکر است که به همه انواع پرسش، به‌غیراز پرسش باز، پرسش بسته گفته می‌شود.

مراحل طراحی پرسشنامه

روش‌های مختلفی برای طراحی پرسشنامه وجود دارند. برخی پلتفرم‌های آنلاین نیز امکان سفارشی‌سازی پرسشنامه‌هایتان با استفاده از قالب‌هایی که آن‌ها در اختیارتان می‌گذارند را فراهم کرده‌اند. بااین‌حال، فارغ از روش ساخت، طراحی پرسشنامه، شامل اصول کلی زیر است:

• مشخص کردن محدود تحقیق. این محدوده را هم ازنظر هدف تحقیق و هم جامعه هدف باید مشخص کنید.
• طراحی پرسش‌های مفهوم و ساده. دقت داشته باشید که سؤالات چندوجهی، پیچیده و یا نامشخص پاسخ‌دهنده را گمراه می‌کنند.
• طراحی پرسش‌های متمایز. هرگز در نظرسنجی یا پرسشنامه خود، سؤالات مشابه نپرسید. همچنین باید از طرح سؤالات دوبخشی اجتناب کنید.
• انعطاف‌پذیری در گزینه‌ها. درصورتی‌که سؤالات را به‌صورت گزینه‌ای طراحی می‌کنید باید در پاسخ‌های خود انعطاف‌پذیر باشید. یک راه‌کار این است که در مورد برخی سؤالات از گزینه‌هایی مانند «دیگر» یا «هیچ‌کدام» استفاده کنید.
• انتخاب نوع سؤال. همان‌طور که گفتیم، بهتر است برای رسیدن به نتایج کیفی از سؤالات باز و برای رسیدن به نتایج کیفی از سؤالات بسته در پرسشنامه خود استفاده کنید. همچنین می‌توانید از هر دو نوع سؤال استفاده کنید.
•  طراحی پرسش‌ها با توجه به مخاطب. سؤالات و گزینه‌هایتان را با توجه به مخاطب طراحی کنید. این موضوع به‌ویژه در لحن سؤالات، تأثیرگذار است. به‌طور مثال، لحن سؤالاتی که از پزشکان ۴۰ تا ۵۰ سال پرسیده می‌شوند؛ با لحن سؤالاتی که مثلا از مردان ورزشکار ۱۵ تا ۲۵ ساله پرسیده می‌شوند باید متفاوت باشد.
• ·        انتخاب ابزار مناسب. درنهایت، پس از طراحی سؤالات باید آن‌ها را در قالب مناسب به مخاطبان عرضه کنید. پلتفرم‌های آنلاین می‌توانند برای این منظور ابزارهای متنوع و کاربردی را به شما پیشنهاد کنند.

سخن آخر

پرسشنامه ( questionnaire )، یکی از بهترین ابزارهای جمع‌آوری اطلاعات از مخاطبان هدف است که می‌تواند اهداف تجاری، آموزشی، آماری، تحقیقاتی و غیره را دنبال کند. از مهم‌ترین مزایای جمع‌آوری اطلاعات به این روش می‌توان سرعت بالا، هزینه اندک، دقت در نتایج و امکانات تجزیه‌وتحلیلی که به‌ویژه پرسشنامه‌های آنلاین در اختیار ما می‌گذارند، اشاره کرد.

در این مقاله، علاوه بر پاسخ به سؤال پرسشنامه چیست؟ انواع کلی آن، شامل پرسشنامه ساختاریافته و غیرساختاریافته و نیز روش‌های به‌اشتراک‌گذاری آن را نیز مطرح کردیم. در هر پرسشنامه، نوع خاصی از سؤالات باز یا بسته را می‌توان استفاده کرد؛ اما مهم‌ترین نکته، توجه به هماهنگی هدف و قالب و نوع سؤالات است. در این مقاله، شیوه تنظیم پرسشنامه را نیز مطرح کردیم.